قۆناغی سێیەم
بەشی یاسا – زانكۆی نێودەوڵەتیی تیشك – هەولێر
لەم چەند ساڵەی كۆتاییدا مامەڵەی ئەلیكترونی بە شێوەیەكی بەرچاو هاتۆتە مەیدانەوە، ئەویش بەهۆی ئەو هەنگاوە گەورەیەی بواری تەكنەلۆژیای زانیارییەوە، چونكە ئاراستەی مامەڵە ئەلكترۆنییەكانی زیاتر و فراوانتر كرد، تاوەكو بوو بە یەكێك لە بازاڕەكانی ریكلامكردن بۆ بەرهەمەكان و كەل و پەل و خزمەتگوزارییەكان.
كەواتە مامەڵەی ئەلیکترۆنی بریتییە لە هەر مامەڵەیەک کەبە شێوەیەکی ئەلیکترۆنی ئەنجام بدرێت، ئەویش لە ڕێگەی بەکارهێنانی کۆمپیوتەر یان ئامێری دیجیتالی.
لە عێراق مامەڵەی ئەلیکترۆنیی دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام لە ساڵی ٢٠٠٣ سەری هەڵدا، بەهۆیەوە ئابوورییەکی کراوەتر دروست بوو، کە دەستڕاگەیشتنێکی زیاتر بە تەکنەلۆژیا هەبێت، بەڵام پرۆسەی دامەزراندنی ژێرخانی پارەدانی ئەلیکترۆنی بەهێز بەهۆی نەبوونی گشتگیری دارایی و شێوازە تەقلیدییەکانی پارەدان کە هێشتا لەلایەن دانیشتوانی عێراقەوە پەسەندکراون، خاو بووەتەوە. سەرەڕای ئەوەش لەم دواییە هەوڵ بۆ پێشخستنی بژاردەکانی پارەدانی ئەلیکترۆنی، وەک ناساندنی خزمەتگوزارییەکانی پارەدانی مۆبایل و جێبەجێکردنی پارەدانی باجی ئەلیکترۆنی، دراوە.
– جۆرەکانی مامەڵەی ئەلکترۆنی لە عێراق
جۆرە باوەكانی مامەڵەی ئەلیکترۆنی لە عێراقدا بریتین لە بانکی ئۆنلاین، بازرگانی ئەلیکترۆنی، پارەدان بە مۆبایل و گواستنەوەی پارەی ئەلیکترۆنی. مامەڵەی ئەلیکترۆنی لە عێراقدا زیاتر بەناوبانگ بووە بەهۆی ئەو ئاسانکاری و ئاسایشەی کە پێشکەشی دەکات. ئەوان ڕێگە بە تاک و بازرگانەکان دەدەن کە مامەڵەی دارایی بە خێرایی و بە ئاسانی ئەنجام بدەن، بەبێ ئەوەی پێویستییان بە پارەی فیزیکی یان پرۆسەی کاغەزی تەقلیدی هەبێت.
لە ڕوانگەی یاساییەوە، مامەڵەی ئەلیکترۆنی لە عێراق بە یاسای مامەڵە ئەلیکترۆنییەکان ژمارە ٧٨ی ساڵی ٢٠١٢ ڕێکدەخرێت. هەروەها یاساکە ڕێنماییەکانی بەکارهێنانی واژۆی ئەلیکترۆنی و گرێبەستی ئەلیکترۆنی و بەڵگەنامەی ئەلیکترۆنی دیکە لە بازرگانیدا دەخاتە ڕوو.
جگە لەم یاسایە، بانکی ناوەندی عێراق یاسا و رێسای تایبەت بە خزمەتگوزاری و مامەڵەی بانکی ئەلیکترۆنی لە عێراق دەرکردووە. ئەم رێسایانە پێداویستی و ستانداردی تایبەت بۆ ئەو دامەزراوە داراییانە دادەنێن کە خزمەتگوزاری بانکی ئەلیکترۆنی پێشکەش دەکەن، هەروەها بۆ ئەو کڕیارانەی کە ئەم خزمەتگوزارییانە بەکاردەهێنن.
بە گشتی، چوارچێوەی یاسایی مامەڵەی ئەلیکترۆنی لە عێراق هێشتا لە پەرەسەندندایە و کەوتۆتە ژێر پێشهاتە بەردەوامەکانەوە، بەتایبەتی سەبارەت بە پرسەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی و پاراستنی نهێنی داتاکان. گرنگە ئەو بازرگان و کەسانەی کە لە عێراقدا مامەڵەی ئەلیکترۆنی دەکەن، ئاگاداری ئەم پێشهاتانە بن و پابەندبن بە هەموو مەرجە یاساییە پەیوەندیدارەکانەوە.
سوودەکانی مامەڵەی ئەلیکترۆنی
1. ئاسانکاری: مامەڵەی ئەلیکترۆنی دەتوانرێت لە هەر شوێنێک و لە هەر کاتێکدا بە هێڵی ئینتەرنێت ئەنجام بدرێت.
2-خێرایی: مامەڵەی ئەلیکترۆنی دەتوانرێت لە کاتی ڕاستەقینە یان نزیک لە کاتی ڕاستەقینەدا پرۆسێس بکرێت، بۆیە زۆر خێراترە لە بەدیلەکانی وەكو کاغەز.
3- سەلامەتی: مامەڵە ئەلیکترۆنییەکان دەتوانن پارێزراوتر بن لە مامەڵە تەقلیدییەکانی وەكو کاغەز، بە کۆدکردن و ڕێوشوێنی ئەمنی دیکە بۆ ڕێگریکردن لە ساختەکاری.
4. تۆمارکردن: مامەڵەی ئەلیکترۆنی دەتوانرێت بە ئاسانی تۆمار بکرێت و بە شێوەی ئەلیکترۆنی هەڵبگیرێت، ئەمەش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کتێبخانە و تۆمارکردن.
بەڵام مامەڵەی ئەلیکترۆنی هەندێک مەترسیشی لەگەڵدایە
شکستی تەکنیکی: مامەڵە ئەلیکترۆنییەکان دەتوانن رووبەروی شکستی تەکنیکی ببنەوە، وەک تێکچوونی ڕەقەکاڵا یان نەرمەکاڵا، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی کێشە لە پرۆسێسکردنی مامەڵەکەدا.
مەترسی ئەمنی: مامەڵە ئەلیکترۆنییەکان دەتوانن بەرەوڕووی مەترسییە ئەمنییەکانی وەک هاککردن و دزینی ناسنامە و ساختەکاری ببنەوە.
رسومات: هەندێک لە مامەڵە ئەلیکترۆنییەکان رەنگە رسوماتیان تێدا بێت، وەک کرێی مامەڵە یان کرێی پرۆسێسکردن، کە بە تێپەڕبوونی کات دەتوانێت کۆببێتەوە.
بە تەکنەلۆجیا: مامەڵەی ئەلیکترۆنی پێویستی بە دەستگەیشتن بە تەکنەلۆجیای وەکو کۆمپیوتەر و مۆبایلە زیرەکەکان و پەیوەندی ئینتەرنێتی متمانەپێکراو هەیە. ئەگەر هەریەکێک لەم پێکهاتانە شکستی هێنا، ئەوا مامەڵەکە تەواو نابێت.
بە بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق سیستەمی پارەدانی دامودەزگا حکومی و ئەهلییەکان و فرۆشگا و بنکە تەندروستییە تایبەتەکان لە هەموو عێراق دەبێتە سیستەمی پارەدانی ئەلکترۆنی و لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە. بڕیار درا سیستەمی پارەدانی ئەلکترۆنی لە هەموو پێگەکانی پەیوەست بە ژیانی هاوڵاتیانەوە کارابکرێت و بە ئاستێکی باڵای ئاسایش بنیادبنرێت، و هەروەها سەرجەم قوتابخانە و زانکۆ و پەیمانگە ئەهلییەکان و وێستگەکانی ئامادەکردنی سووتەمەنی، سەرجەم بنکە و فرۆشگا بازرگانییەکان و رێستۆرانت و دەرمانخانەکان و نۆرینگە پزیشکییە تایبەتەکان، بانکە حکومی و ئەهلییەکان ئامێری سیستەمی پارەدانی ئەلکترۆنی دابین دەكەن، ئەمەش لە پێناو گۆڕینی سیستەمی پارەدان بۆ سیستەمی ئەلکترۆنی لە سەرانسەری عێراق. دابینکردنی ئامێری خاڵی فرۆشتنی تایبەت بە پارەدانی ئەلکترۆنی، تاوەکو هاوڵاتیان لە رێگەی کارتی بانکییەوە مامەڵەی دارایی لەگەڵ ئەو دامەزراوانەی باسکران ئەنجام بدەن
ئەوەی لێرەدا جێی ئاماژەیە، ئێستا حکومەتی هە رێمی کوردستان دەستپێشخەرییەكی بۆ پرۆژەی (هەژماری من) كردووە كە ئامانج لە پڕۆژەکە، هەوڵی مۆدێرنکردنی کەرتی بانکی و بەرەوپێشبردنی گەشەی ئابوورییە لە هەرێمی کوردستان و خێراترکردنی پڕۆسەی بە دیجیتاڵکردنی حکومەتە. لە رێگای ئەو پرۆژەیەوە پێدانی مووچەی فەرمانبەران بەشێوەیەکی ڕێکوپێک و ئاسان و لە کاتی خۆیدا دەبێت، بەبێ بوونی نۆرەی وەرگرتنی مووچە بە فیڕۆدانی کات. هەروەها توانای دەستڕاگەیشتن بە پارە لە هەر شوێنێک بە بەکارهێنانی بانکی مۆبایل-ئینتەرنێت بەبێ سەردانی لقەکان. هەروەها کاریگەری دەبێت لە سەر داهاتی زیادە لە دانانی پارەی نەختینەیی ناکار لە پاشەکەوتدا و کڕینی کاڵا یان خزمەتگوزاری یان پارەدان بە خەرجییە کەسییەکان لەڕێی قەرزی ئاسانەوە. هەروەها لەو ڕێگەیەوە دەتوانرێت پارە بدرێت بۆ کڕینی کاڵا و خزمەتگوزارییە ئۆنلاینەکان و حەواڵە لە نێوان هەژمارە جیاوازەکان و وەرگرتنی حەواڵەی نێودەوڵەتی بێ ئەوەی پێوست بە سەردانی نووسینگەی ئاڵوگۆڕی دراو بکات.
لە هەمانکاتدا ئەم هەنگاوە دەبێتە هۆی بەشداریکردنی هاوڵاتیان لە کەرتی بانکیدا و هەنگاو بە هەنگاو زیادبوونی بەرهەمی ناوخۆیی لێدەکەوێتەوە و خەرجی بەکاربەرانیش بەهۆی زیادبوونی قەرزی تاکەکەسی زیاد دەبێت و دەرفەتی کاری زیاتریش لە کەرتی بانکیدا دەڕەخسێنێ
:سەر چاوەکان
www.cbi.iq
www.vanrise.com.iq
www.gov.krd